Bukszpan jest bardzo odporny na niesprzyjające warunki pogodowe, dlatego stał się symbolem trwałości życia. W wielkanocnym koszyku nie może zabraknąć gałązki bukszpanu – to tradycyjny element i zielony akcent, który oznacza nieśmiertelność, urodzaj i pomyślność.
Bukszpan (grynszpan) to rodzaj zimozielonych drzew i krzewów z rodziny bukszpanowatych, występuje głównie w obszarze klimatu tropikalnego i podzwrotnikowego Afryki Południowej, Ameryki Środkowej i Karaibów, kilka tylko gatunków występuje w obszarach klimatu umiarkowanego Azji i Europy. Gatunkiem najczęściej uprawianym w Polsce jest Buxus sempervirens.
Sadzenie
Sadzenie odbywa się jesienią lub późną zimą do wczesnej wiosny. Różne odmiany mają różne potrzeby i odporność na zimno, więc miejsce przeznaczone na bukszpan należy dobierać ściśle do konkretnej odmiany. Wspólną cechą tych krzewów jest to, że nie tolerują stojącej wody ani zbyt mokrej gleby, więc należy upewnić się, że wyselekcjonowane miejsce jest dobrze odwodnione.
Najczęstszym problemem jest brązowienie (żółknięcie) liści na skutek zbyt dużej ekspozycji na słońce lub wiatr. W celu utrzymania najlepszego zdrowia i wyglądu krzewów, należy zapewnić im ochronę przed zimowym wiatrem i letnim słońcem oraz unikać sadzenia bukszpanu w południowo-zachodniej ekspozycji.
Nawożenie
Bukszpan w czasie wegetacji intensywnie rośnie i jego właściwe dokarmienie warunkuje roślinie doskonały wygląd i żywotność oraz intensywny kolor liści. Niezbędne jest zarówno odpowiednio żyzne podłoże, jak i systematyczne nawożenie doglebowe nawozem w płynie (co dwa tygodnie od momentu rozpoczęcia wzrostu) i co jakiś czas dolistne.
Nawozy granulowane nie są dla bukszpanów najlepsze, szczególnie tych rosnących w pojemnikach. Rośliny “zagłodzone” będą miały drobne listki, o niewłaściwym, brązowym kolorze i będą bardziej podatne na różne choroby grzybowe. Takie okazy można bardzo łatwo przywrócić do ponownej świetności poprzez lekkie cięcie korygujące, przesadzenie w świeżą, żyzną glebę lub szybkie dostarczenie składników pokarmowych. W ciągu dwóch tygodni bukszpany odzyskają ładny wygląd. Większe okazy dobrze znoszą przesadzanie tylko z dużą bryłą ziemi, młodsze okazy nie mają takiego wymogu.
Podlewanie
Młode krzewy będą wymagały regularnego podlewania przez pierwszy rok, szczególnie w czasie upalnej, suchej pogody. W drugim roku zalecane jest systematyczne nawadnianie, jeśli opady deszczu nie wystarczą, a po dwóch latach należy podlewać tylko w czasie suszy, średnio raz w tygodniu.
Tempo wzrostu
Odmiana bukszpanu o nazwie “Compacta” ma wyjątkowo wolne tempo wzrostu i osiągnięcie wysokości około 25 cm zajmuje jej aż… 15 lat, z kolei odmiana Buxus sempervirens rośnie w zadziwiającym tempie ok. 60 cm rocznie (bukszpanowy gigant osiąga 450 cm wysokości).
Zapora na... jelenie
Bukszpan w postaci żywopłotu to doskonała bariera nie tylko przed intruzami ludzkimi, ale również przed niechcianymi gośćmi w postaci dzikich zwierząt. Krzewy (oprócz tego, że mogą być formowane w naturalne ściany zieleni) zawierają w liściach alkaloid, który jest toksyczny (mechanicznie uszkodzone liście wydzielają zapach odstraszający dzikie zwierzęta np. jelenie).
Należy jednak pamiętać, że wszystkie części bukszpanu są trujące dla ludzi.
Przycinanie gałązek
Przycinanie gałązek zachęca do wzrostu i najlepiej wykonywać tę czynność późną wiosną lub latem (nie należy przycinać rośliny jesienią lub zimą, ponieważ nowe przyrosty są zbyt delikatne, aby poradzić sobie z mrozem). Nie wolno również zbyt ekspansywnie przycinać krzewy, ponieważ może to spowodować gwałtowny przyrost zewnętrznych gałązek, które mogą zablokować dostęp powietrza i światła do wewnętrznej części korony rośliny. Martwe liście i łodygi mogą również gromadzić się i przenosić choroby grzybowe.
Bukszpany generalnie tniemy dwa razy do roku – wczesną wiosną i w połowie lata (ale nie później niż pod koniec sierpnia), kiedy to skracamy wszystkie tegoroczne przyrosty w przedziale ok. 1/3-1/4 długości. Zagęszczone, uformowane bukszpany przycinamy systematycznie trzy razy w sezonie. Pierwsze cięcie wykonujemy w marcu, następne w czerwcu i ostatnie w sierpniu-wrześniu.
Zimowa opieka
Dzięki odpowiedniej włókninie jutowej, którą należy okryć krzew, bukszpan z powodzeniem poradzi sobie, nawet w minusowych, długotrwałych temperaturach. Wskazane jest także dodatkowe zabezpieczenie w postaci warstwy ściółki, która zapewni izolację korzeni i pozwoli zachować wilgoć, aby zapobiec uszkodzeniom powodowanym przez odwodnienie podczas zimy. Jeśli wystąpi brązowienie liści w zimie, nie należy wykonywać przycięcia aż do wiosny, ponieważ nowe, delikatne przyrosty mogą źle zareagować na mróz.
Jeśli uprawiamy bukszpany w pojemnikach, to od maja do października ważne jest podlewanie, bo rośliny, które mają za sucho, nie będą rosły. Pamiętajmy, że gęste gałązki bukszpanu szczelnie wypełniają wlot doniczki i woda z deszczu, pomimo, że na zewnątrz pada – do korzeni nie dociera, dlatego podlewać należy nawet wtedy, gdy pada deszcz. Latem im jest upalniej, tym obficiej i częściej trzeba podlewać.
Powszechne choroby
Niezależnie od warunków i sposobu pielęgnacji, bukszpan może paść ofiarą patogenów grzybowych. Przenoszą się one z innych roślin uprawnych, a także z chwastów. Choroby grzybowe (wywołane mączniakiem), które dotykają bukszpan, objawiają się na liściach i pędach. Mączniak jest bardzo niebezpieczny, ponieważ zarodniki grzybni przenoszą się także na inne, zdrowe rośliny. W tym wypadku na krzewie widoczny jest charakterystyczny, biały nalot, który powoli obejmuje coraz większą powierzchnię rośliny.
Dużym problemem jest także fytoftoroza, która atakuje młode pędy, prowadząc do błyskawicznego zamierania. Infekcja szybko rozprzestrzenia się na całą roślinę, także na korzenie, które nie mają możliwości doprowadzenia wody do pędów.